کم خونی (آنمی) چیست؟
گلبول های قرمز خون، سلول های خونی دیسکی شکل هستند که اکسیژن را به اندام ها و بافت های بدن حمل می کنند. کم خونی زمانی اتفاق می افتد که تعداد گلبول های قرمز سالم در بدن بسیار کم باشد.
هر قسمت از بدن برای عملکرد موثر به اکسیژن کافی نیاز دارد. بسیاری از علائم کم خونی، مانند خستگی و تنگی نفس، ناشی از کمبود اکسیژن رسانی به اندام ها و بافت های حیاتی است.
گلبول های قرمز حاوی پروتئین غنی از آهن به نام هموگلوبین هستند. هموگلوبین به اکسیژن در ریه‌ها متصل می‌شود و به گلبول‌های قرمز اجازه می‌دهد آن را در سراسر بدن حمل و تحویل دهند. کم خونی با توجه به میزان هموگلوبین خون اندازه گیری می شود.
زنان و افراد مبتلا به بیماری های مزمن مانند سرطان بیشتر در معرض خطر ابتلا به کم خونی هستند.
آنمی انواع و علل مختلفی دارد. برخی از انواع کم خونی خفیف هستند و به راحتی قابل درمان هستند، در حالی که برخی دیگر می توانند عواقب جدی برای سلامتی داشته باشند.
دلایل بروز کم خونی چیست؟
گلبول‌های قرمز خون در مغز استخوان تولید می‌شوند و میانگین عمر آنها بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ روز است. به طور متوسط، مغز استخوان در هر ثانیه ۲ میلیون گلبول قرمز تولید می کند در حالی که تقریباً همین تعداد از گردش خون خارج می شود.
حدود ۱ درصد منبع مطمئن گلبول های قرمز خون هر روز از گردش خون خارج می شود و جایگزین می شود.
هر فرآیندی که بر این تعادل بین تولید و تخریب گلبول های قرمز تأثیر منفی بگذارد می تواند باعث کم خونی شود.
علل آنمی به طور کلی به ۲ مورد تقسیم می شود:
عواملی که باعث کاهش تولید گلبول های قرمز می شود:
زمانی که تولید گلبول های قرمز کمتر از حد طبیعی باشد، تعداد گلبول های قرمز خون بیشتری نسبت به آنهایی که وارد جریان خون می شوند از بدن خارج می شوند. این می تواند منجر به کم خونی شود.
عوامل اکتسابی که می توانند تولید RBC را کاهش دهند عبارتند از:
انواع شرایط ژنتیکی (ارثی) که می توانند تولید RBC را کاهش دهند عبارتند از:
برخی از عوامل اکتسابی که ممکن است منجر به افزایش تخریب یا از دست دادن گلبول های قرمز خون شوند عبارتند از:
برخی از دلایل ارثی افزایش تخریب گلبول های قرمز خون می تواند شامل موارد زیر باشد:
عوامل خطر کم خونی چیست؟
نشانه های کم خونی
بسیاری از علائم آنمی با کمبود اکسیژن به اندام ها و بافت های بدن مرتبط است. اگر کم خونی دارید، ممکن است علائمی مانند:
علائم دیگری که ممکن است در برخی از انواع کم خونی رخ دهد عبارتند از:
انواع کم خونی
۱- کم خونی ناشی از کمبود آهن
کم خونی فقر آهن شایع ترین نوع آنمی است و زمانی اتفاق می افتد که آهن کافی دریافت نمی کنید. تخمین زده می شود که ۵۰ درصد منبع مطمئن همه کم خونی ها به دلیل کمبود آهن است. عوامل مختلفی می توانند باعث کاهش سطح آهن در بدن شما شود، از جمله:
-از دست دادن خون
-دریافت کمتر از مقدار توصیه شده روزانه آهن در رژیم غذایی
-داشتن یک بیماری که می تواند جذب آهن را دشوارتر کند، مانند انجام IBD یا جراحی قبلی بای پس معده
-بسیاری از افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن خفیف یا متوسط هیچ علامتی ندارند. در این افراد، آنمی اغلب طی آزمایشات معمول خون تشخیص داده می شود.
-کم خونی شدید فقر آهن می تواند علائمی از جمله خستگی، تنگی نفس، درد قفسه سینه را ایجاد کند اما محدود به این موارد نیست. هنگامی که این نوع آنمی درمان نشود، می تواند عوارض بالقوه جدی ایجاد کند.
۲- کم خونی ناشی از کمبود ویتامین
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین به دلیل داشتن سطوح پایین تر از حد طبیعی فولات یا ویتامین B12 ایجاد می شود. این نوع آنمی معمولاً به دلیل دریافت کم این مواد مغذی در رژیم غذایی است.
علاوه بر برخی از علائم عمومی کم خونی، برخی از علائمی که نشان می دهد کم خونی ممکن است به دلیل سطوح پایین فولات ایجاد شود می تواند شامل موارد زیر باشد:
۳- کم خونی پرنیشیوز
نوع خاصی از کم خونی است که به دلیل سطوح پایین ویتامین B12 ایجاد می شود. افراد مبتلا به کم خونی خطرناک اغلب فاقد پروتئین ساخته شده در معده به نام فاکتور داخلی هستند. فاکتور درونی به بدن شما کمک می کند تا ویتامین B12 را از رژیم غذایی شما جذب کند. در برخی موارد، روده کوچک نیز در جذب ویتامین B12 مشکل دارد.
برخی از علائم مختص کمبود ویتامین B12 عبارتند از:
۴- کم خونی همولیتیک
در کم‌خونی همولیتیک، گلبول‌های قرمز خون سریع‌تر از آن‌چه بدن بتواند آنها را جایگزین کند، از بین می‌روند. علل مختلفی برای همولیتیک وجود دارد، از جمله:
علاوه بر علائم کم خونی عمومی، برخی از علائم اضافی که بیشتر مختص کم خونی همولیتیک هستند عبارتند از:
۵- کم‌خونی آپلاستیک
کم خونی آپلاستیک زمانی اتفاق می افتد که مغز استخوان گلبول های قرمز کافی تولید نمی کند. این به دلیل آسیب به سلول های بنیادی در مغز استخوان است که به طور معمول به گلبول های قرمز تبدیل می شوند. به دلیل این آسیب، گلبول های قرمز کمتری ساخته می شود.
کم خونی آپلاستیک بیشتر در اثر فعالیت خودایمنی ایجاد می شود که در طی آن سیستم ایمنی بدن شما به سلول های بنیادی در مغز استخوان حمله می کند. سایر علل بالقوه شامل داروهای خاص، قرار گرفتن در معرض سموم و تغییرات ژنتیکی ارثی است.
کم خونی آپلاستیک همچنین بر تولید گلبول های سفید و پلاکت ها تأثیر می گذارد. بنابراین افراد مبتلا به این نوع کم خونی علاوه بر تعداد کم گلبول های قرمز خون، تعداد گلبول های سفید و پلاکت خون نیز کم هستند.
تعداد کم گلبول های سفید خون می تواند منجر به عفونت های مکرر شود، در حالی که سطوح پایین پلاکت ها می تواند باعث کبودی یا خونریزی آسان شود. سایر علائم بالقوه کم خونی آپلاستیک شامل بثورات پوستی و حالت تهوع است.
۶- کم خونی ناشی از التهاب یا بیماری مزمن
کم خونی ناشی از التهاب یا بیماری مزمن ناشی از شرایط سلامتی علت اصلی التهاب در بدن است. اعتقاد بر این است که اثرات این التهاب ممکن است نحوه عملکرد بدن شما را تغییر دهد. به عنوان مثال، افراد مبتلا به این نوع ممکن است:
مغز استخوانی دارند که به خوبی به اریتروپویتین پاسخ نمی دهد.
با وجود داشتن مقدار زیادی آهن ذخیره شده، سطح آهن در خون پایین است.
گلبول‌های قرمز خونی دارند که طول عمرشان کوتاه‌تر از حد طبیعی است، یعنی سریع‌تر از جایگزین شدن می‌میرند.
اریتروپویتین کمتری تولید می کند، هورمونی که در کلیه ها ساخته می شود و تولید گلبول های قرمز را تحریک می کند.
بسیاری از شرایط مختلف سلامتی می توانند باعث کم خونی التهاب یا بیماری مزمن شوند. برخی از نمونه ها عبارتند از، اما محدود به موارد زیر نیست:
کم خونی چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص کم خونی با سابقه سلامتی و خانوادگی شما همراه با معاینه فیزیکی آغاز می شود.
سابقه خانوادگی در انواع خاصی از آنمی مانند بیماری سلول داسی شکل می تواند مفید باشد. سابقه قرار گرفتن در معرض عوامل سمی در خانه یا محل کار ممکن است نشان دهنده یک علت محیطی باشد.
برخی از نمونه‌هایی از آزمایش های کم خونی که ممکن است پزشک شما تجویز کند عبارتند از:
1) شمارش کامل خون (CBC) :
آزمایش خون CBC سطح هموگلوبین شما را اندازه گیری می کند و می تواند تعداد و اندازه گلبول های قرمز خون را نشان دهد. همچنین می تواند نشان دهد که آیا سطح سایر سلول های خونی مانند گلبول های سفید و پلاکت ها طبیعی است یا خیر.
2) تعداد رتیکولوسیت ها :
شمارش رتیکولوسیت یک آزمایش خون است که سطح گلبول های قرمز نابالغ به نام رتیکولوسیت ها را اندازه گیری می کند. این می تواند به پزشک شما کمک کند تا تشخیص دهد که آیا مغز استخوان شما به اندازه کافی گلبول های قرمز جدید تولید می کند یا خیر.
3) سطح آهن سرم :
آزمایش آهن سرم یک آزمایش خون است که میزان کل آهن موجود در خون شما را اندازه گیری می کند. می تواند نشان دهد که آیا کمبود آهن دلیل کم خونی است یا خیر.
4)ظرفیت کل اتصال آهن TIBC :
TIBC یا ظرفیت کلی اتصال به آهن، نشان دهنده میزان پروتئینی (به نام ترانسفرین) است که وظیفه انتقال آهن در سراسر بدن را بر عهده دارد. و در صورت وجود کم خونی ناشی از فقر آهن میزان TIBC افزایش می یابد.
5) تست فریتین :
آزمایش فریتین یک آزمایش خون است که ذخایر آهن را در بدن شما تجزیه و تحلیل می کند.
6) آزمایش ویتامین B12 :
ویتامین B12 یک آزمایش خون است که سطح ویتامین B12 شما را اندازه گیری می کند و به پزشک کمک می کند تا تعیین کند که آیا این سطوح خیلی پایین است یا خیر.
7)تست اسید فولیک :
آزمایش اسید فولیک یک آزمایش خون است که سطح اسید فولیک را اندازه‌گیری می‌کند و می‌تواند نشان دهد که آیا خیلی پایین است یا خیر.
8) تست کومبز :
تست کومبز یک آزمایش خون است که به دنبال وجود اتوآنتی بادی هایی است که گلبول های قرمز خون شما را هدف قرار داده و از بین می برند.
9) آزمایش خون مخفی مدفوع :
این آزمایش یک ماده شیمیایی را روی نمونه مدفوع اعمال می کند تا ببیند آیا خون وجود دارد یا خیر. اگر آزمایش مثبت باشد، به این معنی است که خون در جایی از دستگاه گوارش از بین رفته است. شرایط بهداشتی مانند زخم معده، کولیت اولسراتیو و سرطان روده بزرگ می توانند باعث ایجاد خون در مدفوع شوند.
10) آزمایشات مغز استخوان :
آزمایش آسپیراسیون مغز استخوان یا بیوپسی می تواند به پزشک کمک کند تا ببیند آیا مغز استخوان شما به طور طبیعی کار می کند یا خیر. اگر به بیماری هایی مانند لوسمی، مولتیپل میلوما یا کم خونی آپلاستیک مشکوک هستید، این آزمایش ها می توانند بسیار مفید باشند.
نحوه درمان کم خونی
نوع درمان بستگی به میزان حاد بودن کم خونی دارد.این بیماری را می‌توان با تعویض خون، مصرف دارو و یا پیوند مغز استخوان درمان کرد. کم خونی برای پیشرفت در بدن به گذر زمان احتیاج دارد. در آغاز ممکن است هیچ علایمی بروز نکند و یا علایم بیماری بسیار خفیف باشد، اما با پیشرفت بیماری می‌توان شاهد علایمی چون خستگی، ضعف، عدم توانایی در کار و تحصیل، کاهش دمای بدن، پریدگی رنگ پوست، ضربان قلب سریع، کوتاهی تنفس‌ها، درد سینه، سرگیجه، تحریک پذیری، کرخی و سردی دست‌ها و پاها و سردرد بود.
تشخیص این بیماری با انجام یک آزمایش خون امکانپذیر است. در صورت مثبت بودن جواب آزمایش و ابتلا به کم خونی انجام آزمایشات دیگری نیز برای تشخیص نوع آن ضروری است. انتخاب نوع درمان کم خونی بستگی به علت بروز آن دارد. برای مثال، نحوه درمان کم خونی گلبول‌های داسی شکل با نحوه درمان کم خونی ناشی از رژیم غذایی فاقد آهن یا فولیک اسید متفاوت است. از این رو برای کشف بهترین روش معالجه باید به متخصص مربوطه مراجعه کرد.
با روش‌های گوناگون می‌توان مانع از بروز برخی انواع کم خونی شد:
۱- مصرف غذاهای حاوی آهن زیاد از جمله گوشت قرمز،.ماهی، مرغ، تخم‌مرغ، میوه‌های خشک شده، عدس و لوبیا، سبزیجات سبز برگ پهن.مانند اسفناج، کلم و یا غله‌های حاوی آهن غنی شده.
۲- مصرف مواد خوراکی که جذب آهن را در بدن افزایش می‌دهد مانند آب پرتغال، توت فرنگی، کلم و یا سایر میوه‌ها و سبزیجات حاوی ویتامین C.
۳- خودداری از نوشیدن قهوه و چای همراه با وعده‌های غذایی چرا که این نوشیدنی‌ها جذب آهن در بدن را دشوار می‌کند.
۴- کلسیم جذب آهن را مشکل می‌کند لذا برای به کار گرفتن بهترین روش برای مصرف کلسیم به میزان مناسب و کافی با پزشک متخصص باید مشورت کرد.
۵- اطمینان از مصرف کافی فولیک اسید و ویتامین B-۱۲ در رژیم غذایی
۶- مشاوره با پزشک برای خوردن قرص‌های مکمل آهن.چرا که مصرف این قرص بدون مشورت با فرد متخصص صحیح نیست. این قرص‌ها در دو نوع فروس و فریک ارایه می‌شوند. جذب فروس در بدن بهتر صورت می‌گیرد.اما اثرات جانبی مانند تهوع، استفراغ و اسهال در پی دارد با این حال این اثرات جانبی را می‌توان با کمک برخی اقدامات کاهش داد.از آن جمله اینکه ابتدا با نیمی از دوز تجویز شده شروع کرد.و به تدریج آن را به دوز کامل رساند. قرص را در دوزهای تقسیم شده مصرف کرد. قرص را همراه با غذا مصرف کرد.و اگر نوعی از قرص آهن مشکلاتی ایجاد می‌کند با متخصص مربوطه برای مصرف نوع دیگر مشورت کرد.
۷- زنانی که باردار نبوده اما در سن بارداری قرار دارند.باید هر ۵ تا ۱۰ سال یکبار آزمایش کم خونی بدهند. این امر حتی در شرایط سلامت باید صورت گیرد. انجام این آزمایش‌ها باید از زمان نوجوانی آغاز شود.
۸- همچنین زنانی که باردار نیستند و در سن بارداری قرار دارند.در صورت داشتن علایمی چون عادت ماهانه شدید و طولانی، مصرف آهن کم.و یا تشخیص قبلی ابتلا به کم خونی باید هر سال آزمایش خون بدهند. اکثر افراد از طریق یک رژیم غذایی سالم و منظم می‌توانند.از غذاهای سرشار از آهن استفاده کنند اما برخی افراد نمی‌تواند آهن کافی بدست آورند.که مهمترین این افراد دختران نوجوان و زنان در سن بارداری هستند.که یا در هر عادت ماهانه خون زیادی را از دست می‌دهند.یا بیش از یک بچه دارند و یا از IUD استفاده می‌کند.
کودکان نوپا و زنان باردار نیز در این گروه هستند. این افراد باید به طور دوره‌ای آزمایش کم خونی بدهند.و در صورت فقر آهن حتما باید با مشورت پزشک از مکمل‌های آهن استفاده کند.که نحوه درمان مشکل آنها بر عهده پزشک است.
