رادیوتراپی چیست؟
رادیوتراپی به‌سلولهای سالم نیز آسیب می رساند و باعث ازبین رفتن آن ها میشود، اما پس ازاتمام دوره درمان سلولهای سالم توانایی درمان خود و بازیابی توانایی خود رادارند. هدف کلی از رادیوتراپی ازبین بردن و کوچک کردن سلولهای سرطانی است، که دراین روش سعی میشود به‌بافتهای سالم کمترین آسیب وارد شود.
انواع رادیوتراپی
سه نوع رادیوتراپی وجود دارد و عبارتند از:
1- رادیوتراپی داخلی
2- رادیوتراپی خارجی
3- رادیوتراپی سیستماتیک
درادامه به‌بررسی و توضیح هر کدام ازآن ها میپردازیم.
رادیو تراپی داخلی (براکی تراپی)
پرتو درمانی داخلی روشی میباشد موضعی که‌برای‌درمان سرطان به‌کار گرفته میشود. این نوع از رادیو تراپی که بانام براکی تراپی نیز شناخته میشود. دراین نوع رادیوتراپی ، منبع اشعه درداخل بافت تومور و درهمجواری آن قرار میگیرد. این منبع تا مدت ها دربدن باقی میماند و بعد ازآن برداشته میشود. دربراکی تراپی فقط تومورها درمان میشوند و دیگر بافتهای سالم بدن آسیب نمی بینند.
رادیوتراپی داخلی دربیمارستان بصورت سرپایی و یابابستری شدن دربیمارستان انجام میشود.
کاربردهای براکی تراپی عبارتست از:
این روش‌با رادیوتراپی خارجی و یاشیمی درمانی انجام شود.
رادیوتراپی خارجی
رایج ترین نوع رادیوتراپی، پرتو درمانی خارجی میباشد. دراین نوع‌از رادیوتراپی دستگاهی که ازآن اشعه خارج میشود و درخارج ازبدن قرار دارد به‌سلولهای سرطانی تابیده میشود. این عمل باید هر روز دوبار و طی چند هفته انجام شود.
مدت زمانی که‌برای‌این نوع درمان وجود دارد 20 الی 30 دقیقه میباشد که بصورت سرپایی انجام میشود و معمولا بیماران مشکل حادی ندارند.
از مواردی که میتوان بااین نوع رادیوتراپی به‌درمان اعضای مختلف اشاره کرد، عبارتند از:
رادیوتراپی خارجی برای‌بهبود دروضعیت سرطان درمراحل اولیه است. همچنین این روش میتواند به‌کاهش درد نواحی مورد نظر کمک بسیاری کند.
رادیو تراپی سیستماتیک
نوعی‌از رادیوتراپی وجود دارد که به‌آن پرتو درمانی سیستماتیک میگویند. این نوع راد یوتراپی که با پرتو درمانی داخلی بامنبع مایع انجام میشود، نوعی داروی رادیواکتیو را ازراه حرکت در خون به‌بافتهای سرطانی میرساند و باعث میشود تا سلولهای سرطانی بااین روش ازبین روند.
این داروی رادیواکتیو میتواند به‌روشهای مختلفی وارد خون فرد شود. ازجمله این روش ها میتوان به‌تزریق به‌رگ ها و یابابلع اشاره کرد. این داروی رادیواکتیو میتواند ازطریق بلع و یاتزریق وریدی وارد بدن فرد بیمار شود.
دراین رادیوتراپی عوامل زیادی دخیل هستند که ازجمله آن ها میتوان به‌موارد زیر اشاره کرد:
رادیوتراپی ممکن است به‌تنهایی، یاهمراه باسایر روش ها مثل شیمی درمانی ویادرمان هورمونی مورد استفاده قرار گیرد. پزشک متخصص بادرنظر گرفتن وضعیت بیمار، میزان پیشرفته بودن بیماری، سن و جنس بیمار و مکان ناحیه درگیر شده، روش مناسب درمانی راانتخاب مینماید.
اشعه ایکس یکی ازاشعه هاییست که‌در رادیوتراپی مورد استفاده قرار میگیرد. استفاده ازاین روش به‌چند صورت امکان پذیر است: روش اول بااستفاده ازدستگاه های اشعه تاب، روش دوم بااستفاده ازکاشتن مواد رادیواکتیو نزدیک تومور، روش سوم درمان‌با ید رادیواکتیو که این روش سعی دارد که سلولهای سرطانی راکوچک یاازبین ببرد.
رادیوتراپی چگونه باعث از بین رفتن سلول های سرطانی می شود؟
اشعه های ایکس و آلفا و بتا و گاما انرژی زیادی برای‌ازبین بردن سلولهای سرطانی دارند، این اشعه ها رادیوتراپی باازبین بردن DNA سلول سرطانی رامیکُشند. باازبین رفتن DNA سلول سرطانی، رشد و تقسیم و انتشار آن دربدن متوقف میشود.
متاسفانه پرتودرمانی یا رادیوتراپی توانایی تشخیص سلول های سالم و سلولهای سرطانی را ندارد، برای‌همین پزشک متخصص باید عوارض بعد ازدرمان رادیوتراپی راجدی بگیرد. درصورت وجود تومور بزرگ دزهای بیشتر به‌بیمار داده میشود که‌روی توده کاملا متمرکز میشود. رادیوتراپی برای‌درمان انواع تومورهای جامد ازجمله تومورهای مغز، پستان، دهانه رحم، حنجره، ریه، پانکراس، پروستات، پوست، نخاع، معده، رحم و یابرخی تومورهای خوش خیم بکار رود.
رادیو تراپی بسیار پرکاربرد است.
رادیوتراپی مغز
رادیوتراپی یاپرتودرمانی یک روش مناسب برای‌درمان انواع برخی سرطان ها میباشد. استفاده از رادیوتراپی برای‌درمان سرطان مغز میتواند یک روش درمانی مفید و موثر باشد. بسیاری ازافراد بر این باورند اگر توده یاتومور ازمغز بیمار برداشته شود، سرطان بکلی ازبین خواهد رفت. اما این یک اشتباه شایع میان مردم است و دربسیاری ازموارد نیاز به‌انجام رادیوتراپی جهت ازبین بردن سلولهای سرطانی درمغز میباشد.
رادیوتراپی مغز پس ازبرداشتن تومور مغزی، جهت عدم عودت تومور انجام میگیرد. همچنین دربرخی مواقع که‌توده یاتومور درریشه مغز یاسایر نقاط داخلی مغز باشد و امکان انجام جراحی و برداشتن تومور وجود ندارد، ازروش رادیوتراپی برای‌درمان تومور مغزی استفاده میشود. زیرا پزشک متخصص به‌توده یاتومور دسترسی ندارد. درنتیجه مناسب ترین درمان دراین حالت استفاده از رادیوتراپی میباشد. بدیهی است که‌روش و تعداد جلسات مورد نیازبه پرتودرمانی مغز بسته به‌وضعیت بیمار و میزان پیشرفت بیماری دارد. درحقیقت رادیوتراپی مغز درسرطان های پیشرفته مورد استفاده قرار میگیرد.
رادیوتراپی مغز چگونه صورت می گیرد؟
در رادیوتراپی مغز ازاشعه هایی باپرتو بالا استفاده می شود، که‌وظیفه این اشعه ها ازبین بردن سلولهای سرطانی میباشند.در رادیوتراپی مغز ازاشعه های ایکس و گاما و پروتون استفاده میشود. درروش رادیوتراپی ، اشعه های ساطع شده به‌سر بیمار تابیده میشود ودر نهایت این اشعه ها به‌بافتهای مغز نفوذ میکنند و سلولهای سرطانی راتحت تاثیر قرار میدهند و مانع ازمتاستاز (گسترش و مهاجرت سلولهای سرطانی ازیک بافت به‌بافتهای دیگر) میشود.
در رادیوتراپی مغز، بیمار به‌بیمارستان یاکلینیک رفته و رادیوتراپی راانجام میدهد. پزشک متخصص باتوجه به‌اندازه تومور و میزان پیشرفت بیماری یک برنامه رادیوتراپی خاصی رابرای‌مریض درنظر میگیرد. هر جلسه معمولا فقط چند دقیقه طول میکشد. هنگام استفاده‌از راد یوتراپی سعی میشود که‌بافتهای مجاور تومور آسیب نبیندد و سالم بمانند.
استفاده‌از پرتودرمانی سه بعدی امکان بررسی ناحیه دقیق تومور رافراهم مینماید، لذا پزشک راد یوتراپی راروی توده متمرکز میسازد تا ازآسیب رساندن به‌سایر بافت ها جلوگیری کند. شایان ذکرست که‌بدن کودکان نسبت‌به پرتودرمانی مغز واکنش سریع تری نشان میدهد، لذا احتمال بهبودی آنان بیشتر است.
چه سرطان های با رادیوتراپی مورد درمان قرار میگیرند؟
میتوان به‌جرأت گفت‌که رادیوتراپی مهمترین و بهترین روش دردرمان انواع سرطان میباشند. برخی دارای مجوز و تایدیه هستند که عبارتند از:سرطان سینه، سرطان ریه، سرطان پروستات، سر و گردن و روده
انواع سرطان های ذکر شده دربالابا رادیوتراپی خارجی درمان شده و مابقی که دراین قسمت ذکر میشوند بابراکی تراپی درمان و یاهر دو انجام میشوند:دهانه رحم، واژن، راست روده، چشم، مثانه، مقعد، مری، پوست، سرطان مغز و سرطان ریه با این رادیو تراپی تشخیص داده میشود.
عوارض جانبی احتمالی رادیوتراپی چیست؟
هر درمان و یاهر نوع دارو دارای عوارض جانبی باشد و ممکن است تمامی افراد درگیر آن عوارض شوند و هیچکس عوارض خاصی را ازخود نشان ندهد.
اما عوارض احتمالی حاصل از رادیوتراپی عبارتند از:
عوارض ذکر شده موقتی بوده وبا استراحت کافی ازبین خواهند رفت.
اگر درحین رادیوتراپی دچار عارضه پوستی هستید موارد زیر میتواند کمک کننده باشد.
با توجه به‌امکان نازک شدن پوست درحین رادیوتراپی بهتر است در صورت نیاز به‌استفاده ازهرگونه لوازم پوستی حتما با پزشکتان مشورت کنید.
پوشیدن لباسهای نرم و گشاد
عدم استفاده ازعطر و ادکلن ها روی پوست تحت درمان رادیوتراپی
استفاده ازآب ولرم و یاصابون سبک
محافظت ازپوست در برابر آفتاب
ازکیسه آبگرم و یاآب سرد روی پوست استفاده نکنید زیرا احتمالا در رادیوتراپی سبب افزایش حساسیت پوست شود.
درصورت نیاز به‌استفاده ازپماد، کرم، لوسیون و یادرمانهای خانگی حتما با پزشک معالجتان مشورت نمایید.
در صورت بی میلی به غذا در طول رادیوتراپی چه کنم؟
باانجام رادیوتراپی و ضعیف تر شدن بدن شما نیاز بیشتری به‌جذب انرژی و مصرف غذا برای‌حفظ انرژی دارد اما بی میلی نیز باعث این میشود که نتوانید غذا میل کنید .
برای‌افزایش میلتان به‌غذا میتوانید روشهای زیر رادنبال کنید:
آیا انجام رادیوتراپی درد دارد؟
ازآنجاکه رادیوتراپی بصورت تابشی و ازطرف یک دستگاه بدون لمس بدنتان انجام میشود کاملا بدون درد بوده و شما درطول درمان احساس هیچگونه درد و ناراحتی رانخواهید داشت دربراکی تراپی نیز ازبیهوشی ویاسر کردن موضعی برای‌کاشت دانه رادیواکتیوی استفاده خواهد شد درصورت احساس هرگونه درد و ناراحتی احتمالی در رادیو تراپی پزشکتان میتواند به‌شما درکاهش درد کمک کند.
رادیوتراپی و تاثیر آن روی فرد مبتلا به سرطان چیست؟
درطول درمان رادیوتراپی باتوجه به‌تابش اشعه متوجه تغییرات و تاثیرات روی بدنتان شوید که هیچکدام ازانها ماندگار نبوده و بعد ازطی دوره درمان ازبین میروند.
احتمالا درزمان درمان اشعه روی مثانه تاثیر گذاشت و درطول ادرار کردن متوجه سوزش و یاتکرر ادرار شوید که‌البته ادرار زیاد خوب است زیرا باعث دفع اشعه تابش شده دربدنتان میشود ونهایتان طی 2 تا 4 هفته بهبود خواهید یافت.
پس‌از3 هفته از رادیوتراپی احتمال دارد خارش پوست سر و خشکی آن زیادتر شود ودرست به‌همین علت که‌پزشکان تا کامل شدن دوره درمان ازشما بخواهند تا موی سرتان را بتراشید زیرا موها مانع تنفس پوست سر شده و شروع به‌ریزش میکنند پس ازاتمام جلسات رادیوتراپی موهایتان مجدد مثل حالت اول رشدخواهند کرد.
روده هایتان هم درزمان دفع مواد رادیواکتیو رادیوتراپی تحت تاثیر قرار بگیرند و به‌هنگام دفع مدفوع امکان دارد دچار اسهال آبکی و یانفخ شوید که‌معمولا درصورت ابتلا پزشکان باتجویز دارو باعث بهبود حالتان میشوند.
تغذیه مناسب و رادیوتراپی
درحین درمان‌با رادیوتراپی امکان دارد بدنتان مقداری ضعیف شده ونسبت به‌غذا بی میل شوید وبا اصلاحی درتغذیه تان میتوانید میل ازدست رفته رابازگردانید بهترست ازموارد زیر دررژیم غذاییتان حتما استفاده کنید.
توجه کنید بعد از رادیو تراپی افراد دچار کاهش وزن دارند پس تغذیه بسیار مهم است.
در رادیوتراپی از مواد غذایی سالم و ترجیحا بدون نگهدارنده در رژیمتان استفاده نمایید.
قبل ازآنکه تحت درمان و رادیوتراپی قرار بگیرید میتوانید مواد غذاییهای سالمی را که‌به آن علاقه دارید زودتر خریداری نمایید ودرداخل یخچال و یافریز نگهداری نمایید تا درصورت تمایل بتوانید براحتی ازآنها دروعده های غذاییتان استفاده نمایید این نوع مواد غذایی کاملا ارگانیک میباشند ودر نتیجه بدنتان مواد مضر را جذب نمیکنند.
حین رادیوتراپی از مواد غذایی غنی و پر انرژی استفاده نمایید.
باازدست رفتن انرژی درطول درمان‌با رادیوتراپی پیشنهاد مابه شما این است تا بااستفاده ازمواد غذایی پر انرژی و غنی از ویتامین ها انرژی ازدست رفته رابه‌بدنتان بازگردانید تا بدن انرژی لازم برای‌ساخت سلولهای جدید و مبارزه بابیماری را دارا باشد.
برخی مواد غذایی غنی عبارتند از:
حین رادیوتراپی دررژیمتان همراه باغذای مصرفی و یابصورت میان وعده حتما ازمیوه و سبزیجات استفاده نمایید زیرا باعث افزایش انرژی و جبران ویتامینهای بدن بصورت طبیعی میشوند مصرف سبزیجات همچنین باعث جلوگیری ازیبوست ویا مشکلات روده میشود فیبر موجود درمیوه و سبزی باعث بهبود عملکرد دستگاه گوارشتان میشود.
پس در حین رادیو تراپی در خوردن و آشامیدن دچار مشکل شدید پزشک را در جریان قرار دهید.
استفاده ازغلات کامل حین رادیوتراپی مانند برنج، نان، جو دوسر و مخصوصا کینوا باعث جذب پروتین دربدنتان میشود و ازتحلیل رفتن عضلات بدنتان جلوگیری میکند بطور کلی درهر رژیم غذایی ازهر فردی خواسته میشود تا استفاده ازغلات راحتما دررژیم خود جا دهد. این موارد در رادیوتراپی مانند دیگر روش ها مهم میباشد.
حتما ازلبنیات دررژیم غذایی درطول رادیوتراپی استفاده نمایید بااستفاده ازلبنیات درطول دوره درمان جذب کلسیم، پتاسیم و سایر مواد مغذیتان افزایش یافته و باعث استحکام استخوان ها و دندانهایتان میشود به‌هیچ عنوان ازلبنیات پر چرب درطول دوره درمانتان استفاده نکنید. برای‌دیگر مواد غذایی که بعد از رادیو تراپی توصیه میشود مواد غذای پرچرب مناسب ترست زیرا کالری بیشتری دارند.
مایعات نقش بسیار مهمی رادرحیات و زیبایی بدن انسان ایفا میکنند. درطول روز بین 6 تا 8 لیوان آب بنوشید یک بطری آب راکنارتان قرار داده تا بخاطر تنبلی برای‌آب آوردن هم که‌شده ازخودن آن غافل نشوید اگر ازطعم آب خوشتان نمی آید میتوانید ازآب میوه، چای و دمنوش ها استفاده کنید. مصرف آب باعث تکرر ادرار درنتیجه دفع مواد رادیواکتیو حاصل‌از رادیوتراپی ازبدن خواهد شد.
تفاوت بین شیمی درمانی و رادیوتراپی در چیست؟
شیمی درمانی و رادیوتراپی هر دو برای‌درمان سرطان بکار میروند و جلوی رشد کنترل نشده سلولهای سرطانی و آسیب به دیگر بافت‌ها رامیگیرند.دردرمان سرطان باشیمی درمانی ازداروهای خاصی برای‌کوچک کردن یاازبین بردن سلولهای سرطانی استفاده میشود. اما در رادیوتراپی این سلولهای سرطانی را بااستفاده ازاشعه ایکس ازبین میبرند. درشیمی درمانی داروهای ازطریق خون به سرتاسر بدن گردش کرده و سلول سرطانی رادر هر قسمتی ازبدن که‌باشند ازبین میبرد. رادیو تراپی ازموثرترین راه های درمان سرطان میباشد.
تاثیر تشعشعات رادیوتراپی بر روی افراد دیگر چیست؟
درطول درمان سرطان با رادیوتراپی احتمالا مقداری ازتشعشعات ساطع شده ازدستگاه هنوز درسیستم گردش خون و داخل بدنتان باقی مانده باشد برای‌ایمنی اطرافیانتان بهترست مواردی که دراین قسمت به شما گفته خواهد شد را رعایت نمایید.
-بعد ازخروج ازاتاق درمان با رادیوتراپی فاصله تان رابادیگران رعایت نمایید.
-ازپزشکتان سوال نمایید که ازچه زمان میتوانید دراجتماعات حاضر شوید.
-بعد ازاستفاده ازحمام و توالت دیواره ها و محیط راکاملا آبکسی نمایید.
-ازحوله و وسایل شخصی خود استفاده نمایید.
-حداقل تا 1 هفته بعداز رادیو تراپی ازلمس و رابطه جنسی خودداری کنید.
-ازحمل و نقل عمومی استفاده نکنید.
-مایعات زیاد بنوشید تا مواد رادیواکتیوی رادیوتراپی ازبدنتان خارج شود.
-ازتماس با بانوان باردار و شیرده خودداری نمایید.
اقدامات ایمنی راحداقل بمدت 1 تا 2 هفته بعداز رادیوتراپی رعایت نمایید تا خدای ناکرده مشکلی برای‌شخص دیگری پیش نیاید دراین باره حتما باپزشکتان صحبت کنید.
رادیوتراپی و باروری در آقایان
آقایان درطول باروری به هیچ عنوان تا 2 هفته بعد ازانجام رادیوتراپی نباید رابطه جنسی برقرار نمایند زیرا احتمالا مواد رادیواکتیو هنوز دربدن باقی مانده باشد اسپرم ها درطول دوره ممکن است ضعیف شده و امکان باروری درآقایان ازبین برود حتما درمورد باروری و سلامت اسپرم ها بعد ازآن باپزشکتان مشورت نمایید. آقایان در هنگام تحت درمان قرار گرفتن با رادیو تراپی به این نکته توجه کنید.
آیا انجام رادیوتراپی در طول بارداری باعث آسیب به جنین میشود؟
ابتلابه سرطان درطول بارداری بسیار نادر میباشد اما اگر مبتلابه سرطان هستید بهترست ازاقدام به بارداری خودداری نموده و آنرا به زمان دیگری موکول نمایید اما چنانچه درطول سرطان و انجام رادیوتراپی احساس کردید که باردار هستید حتما این موضوع رابه پزشک معالجتان گسترش دهید احتمالا درمان رابه زمان دیگری موکول کرده و یاروشهای دیگری رابرای‌جلوگیری ازآسیب به جنین استفاده نماید.
انجام رادیوتراپی در طول شیردهی
چنانچه درزمان شیردهی مبتلا به سرطان شوید پزشک متخصصتان باتوجه به‌نوع درمانتان مانند رادیوتراپی ازشما درخواست خواهد کرد تا ازشیردهی به کودک خودداری نموده وشیردهی باشیرخشک راآغاز نمایید این کار برای سلامتی نوزاد شما صورت میگیرد. زیرا مواد رادیواکتیوی یاداروها توسط شیر شما به بدن نوزاد وارد شده وباعث بیماری دراو شود.
برای انجام رادیوتراپی به کجا باید مراجعه کرد؟
برای‌انجام رادیوتراپی حتما به‌مراکز تخصصی درمان سرطان مراجعه کرده تا بصورت تخصصی معالجه شوید درمراکزی که‌مربوط به‌سرطان است تمامی تجهیزات به‌روز بوده ودرمانتان توسط متخصصان آنکولوژیست انجام میگیرد تمامی دستگاه های رادیوتراپی دراین مرکز به‌روز میباشد و مسلما تاثیر بیشتری رانیز روی روند درمان خواهد داشت.
هزینه رادیوتراپی چه مقدار است؟
هزینه رادیوتراپی باتوجه به‌نوع سرطانی که‌به آن مبتلا هستید ومرکزی که‌به‌آن مراجعه میکنید وتعداد جلسات مورد نیازتان محاسبه میشود.
تعداد جلسات مورد نیاز برای رادیوتراپی
پزشک پس ازمعاینه و تشخیص سرطانی که‌به‌آن مبتلا هستید احتمالا برای‌درمان بهترتان برایتان رادیوتراپی را تجویز نماید تعداد جلسات مورد نیاز جهت رادیوتراپی باتوجه به‌موارد متفاوتی صورت میگیرد که‌عبارتند از:
آیا در طول رادیوتراپی نیازی به انجام آزمایشات نیز هست؟
پزشک درطول دوره درمانتان با رادیوتراپی احتمالا بصورت ماهانه و بصورت روتین ازشما درخواست انجام آزمایش نماید باانجام آزمایشات ازمقدار روند بهبودی و روند سلامتیتان اطلاع یافته و ازعود مجدد سرطان ویا رشد مجدد سلول سرطانی دربدن جلوگیری میکند بهتر است درمان رادرست طبق تجویز پزشک بصورت روتین انجام دهید.
پس از اتمام رادیوتراپی چه اتفاقی رخ میدهد؟
پس ازاتمام رادیوتراپی و ازبین بردن و توقف سلولهای سرطانی بیمار میتواند به‌زندگی روتین خود بازگشته و تنها طبق برنامه ای که‌پزشک برای‌او مشخص میکند به کلینیک رفته و آزمایشات وچکاپهای لازم راانجام دهد بااین روش ازعود و تکثیر مجدد سلولهای سرطانی جلوگیری خواهد شد.
آیا جایگزینی برای درمان سرطان به جای رادیوتراپی وجود دارد؟
بهترین درمان برای سرطان شما را تنها پزشک معالجتان تشخیص میدهد و نمیتوانیم بگوییم که‌آیا میتوان مثلا رادیوتراپی را جایگزین دیگری کرد یاخیر زیرا روش درمان هر کدام بادیگری وشدت درمانشان بایکدیگر متفاوت خواهد بود پس بدنبال جایگزینی درمان نباشد بلکه بدنبال بهترین روش درمان برای‌زودتر جواب گرفتن باشید.
