غده تیروئید در جلوی گردن و اطراف نای قرار دارد، شکل این غده شبیه به پروانه است که بدن آن در وسط و بال‌های آن به اطراف گسترش یافته اند. تیروئید یکی از غده های مهم بدن است که وظیفه کنترل متابولیسم‌ها را بر عهده دارد. در فرایند متابولیسم، مواد غذایی وارد شده به بدن تبدیل به انرژی می‌شوند.
انرژی حاصل از متابولیسم، برای عملکرد صحیح بدن لازم می‌باشد به طوری که تامین انرژی تمام سیستم‌های بدن را انجام می‌دهد تا اندام‌های بدن وظایف خود را به درستی انجام دهند. کنترل متابولیسم از طریق تیروئید با استفاده از هورمون تیروکسین که حاوی ۴ اتم یدید و هورمون تری یدوتیرونین، حاوی ۳ اتم یدید، صورت می‌گیرد.
این دو هورمون به وسیله تیروئید تولید می‌شوند و میزان انرژی دریافتی سلول‌های بدن را تنظیم می‌کنند. اگر تیروئید عملکرد صحیحی داشته باشد و بین هورمون ها تعادل برقرار باشد، متابولیسم بدن شما به درستی کار می کند.
کنترل عملکرد تیروئید در جریان خون به وسیله غده هیپوفیز واقع در مرکز جمجمه، که در زیر مغز قرار دارد، انجام می شود. اگر میزان این هورمون از سطح مورد نیاز بالاتر یا پایین تر برود، غده هیپوفیز مقدار آن را تنظیم می کند. در این زمان هورمون تنظیم‌کننده تیروئید که TSH، نام دارد به تیروئید ارسال شده و پیام‌هایی برای تنظیم میزان مورد نیاز آن را، مخابره می کند تا تعادل و حالت طبیعی بدن را برگرداند.
بیماریهای تیروئید
1)پرکاری تیروئید
وقتی تولید تیروئید توسط هورمون تیروئید، بیش از اندازه مورد نیاز بدن باشد، بیماری پرکاری تیروئید در بدن اتفاق می‌افتد. به دلیل تولید مقدار زیادی از این هورمون بدن مجبور است که به سرعت انرژی حاصل از متابولیسم را مصرف نماید که در این صورت فرد احساس خستگی فراوان می‌کند. در این حالت، افزایش ضربان قلب، کاهش وزن و ضعف اعصاب، جز علائم غالب به حساب می‌آیند.
علائم پرکاری تیروئید
افرادی که مبتلا به بیماری پرکاری تیروئید هستند، علائمی از جمله: عصبی شدن، استرس و اضطراب، تحریک‌پذیری، بی‌خوابی، کاهش وزن، ضعف و لرزش اعضای بدن، گواتر یا بزرگ شدن غده تیروئید، احساس گرمای فراوان، قاعدگی‌های نامنظم و یا توقف قاعدگی در زنان و همچنین سوزش چشم یا مشکلات بینایی، را تجربه می کنند.
2)کم کاری تیروئید
تولید تیروئید به میزان کمتر از حد مورد نیاز بدن توسط هورمون تیروئید، باعث ایجاد بیماری کم کاری تیروئید می‌شود. افرادی که دچار کم کاری تیروئید هستند دائم احساس خستگی دارند، نسبت به دمای سرد کم تحمل هستند و دچار افزایش وزن می شوند.
اختلالات کم کاری و پر کاری تیروئید، ممکن است در اثر عوامل مختلفی در افراد به وجود بیاید که یکی از آن عوامل، ارثی بودن این بیماری است.
علائم کم کاری تیروئید
کم کاری تیروئید نیز دارای علائم مشخصی می‌باشد، از جمله این علائم: افزایش وزن بدن، احساس خستگی، فراموشی، قاعدگی‌های مکرر و با شدت فراوان در زنان مبتلا به کم کاری تیروئید، صدای بم و خشن، رشد موهای درشت و ضخیم و احساس سردی در دمای بدن، می‌باشد.
آزمایش تیروئید
تمام افراد سالم هم باید برای چک کردن میزان تیروئید خود آزمایش‌های مرتبی را انجام دهند تا از سلامت و عملکرد، این غده اطمینان حاصل کنند. افرادی که مبتلا به بیماری دیابت، مخصوصا دیابت نوع یک هستند، به دلیل اینکه بیشتر در معرض خطر این بیماری می باشند، باید پس از تشخیص بیماری دیابت، هر سال آزمایش تیروئید بدهند. ولی افراد مبتلا به دیابت نوع دو در صورت توصیه پزشک باید آزمایش را انجام دهند.
راه های پیشگیری از کم کاری و پرکاری تیروئید
با توجه به اینکه بیماریهای کم کاری و پرکاری تیروئید علاوه بر رفتارهای خود فرد می‌تواند زمینه ی ارثی هم داشته باشد، ولی یک بیماری قابل پیشگیری است که به راحتی قابل کنترل است. استفاده از مواد مغذی از جمله، مواد غذایی حاوی روی و سلنیوم، در کنترل فعالیت این غده ما بسیار اهمیت دارد. علاوه بر این رعایت کردن یک رژیم غذایی مناسب به تعادل در میزان تیروئید بدن کمک می‌کند.
افرادی که دچار پرکاری یا کم کاری تیروئید می شوند در اسرع وقت باید به پزشک متخصص مراجعه کنند تا پروسه درمان آنها آغاز گردد و با مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک بتوانند به زودی در تعادل ترشح این هورمون تعادل ایجاد کنند.
خوشبختانه ، خوردن مواد مغذی مناسب و مصرف داروها ممکن است به کاهش علائم و بهبود عملکرد تیروئید کمک کند. مواد مغذی مفید برای این غده، ید، سلنیوم و روی هستند. پیروی از یک رژیم غذایی مناسب می تواند علائم شما را به حداقل برساند و به شما در حفظ وزن سالم کمک کند.
مواد غذایی که به بهبود عملکرد غده تیروئید کمک می کنند:
از جمله مواد غذایی که می‌تواند در تعادل فعالیت غده تیروئید به ما کمک کند استفاده از جلبک‌های دریایی است، که سرشار از ریزمغذی ید هستند، و برای جبران کم کاری آن بسیار مفید می‌باشند.
آجیل‌ها نیز از جمله مواد خوراکی هستند که با داشتن ریزمغذی سلنیوم در جهت تعادل ترشح غده تیروئید، بسیار اهمیت دارند. از جمله این آجیل‌ها: فندق، آجیل برزیلی و غیره می‌باشد.
از سایر غذاهای مفید در جهت تنظیم تعادل تولید این هورمون، ماست منجمد شده، استفاده از تخم مرغ تازه و همچنین ماهی پخته شده می‌باشد.
علاوه بر موارد فوق، برای حفظ سلامتی و تعادل غده تیروئید، استفاده از ید به میزان کافی ضروری می‌باشد، همچنین فراهم کردن میزان لازم ویتامین های A و D و ریزمغذی‌های روی و سلنیوم بسیار حائز اهمیت است.
تشخیص تیروئید
اگر احساس می‌کنید که دارای علائم بیماریهای کم کاری یا پرکاری تیروئید هستید حتما جهت معاینه به پزشک مراجعه کرده و وضعیت خود را شرح دهید. از قطعی‌ترین روش‌ها برای تشخیص این بیماری، آزمایش خون است که در آن، میزان هورمون‌های تیروئید در خون اندازه‌گیری شده و نوع بیماری شما مشخص می‌شود. در این آزمایش خون از طریق ورید گرفته می‌شود.
پزشک متخصص ممکن است از چند آزمایش برای تشخیص تیروئید استفاده کند، که این آزمایش‌ها شامل: آزمایش های TSH، T4 و T3 می‌باشند، این آزمایش‌ها به طور دقیق عملکرد غده تیروئید شما را نشان می‌دهند. اگر در نتایج آزمایشات، میزان TSH، بالا باشد و میزان T4 پایین تر از حد تعادل باشد، فرد مبتلا به کم کاری تیروئید است.
در چه سنی بیماری تیروئید شایع می شود؟
بیماری تیروئید یک بیماری ارثی و اکتسابی است که می تواند در هر سنی برای مردان یا زنان پیش بیاید. با توجه به نوع تغذیه و فعالیت های بدنی افراد ممکن است در سنین مختلف به این بیماری مبتلا شوند. اما طبق شواهد به دست آمده، این بیماری یکی از بیماریهای شایع در زنان ۲۰ تا ۳۰ سال می‌باشد. در این سن معمولا خانم‌ها دچار کم کاری تیروئید می‌شوند،که باید جهت کنترل وضعیت خود به صورت سالانه تیروئید خود را چک کنند.
درمان کم کاری تیروئید با استفاده از دارو
افرادی که دچار کم کاری تیروئید هستند باید به صورت روزانه از داروی Levo-T, Synthroid، که یک هورمون مصنوعی به نام تیروئید لووتیروکسین است، استفاده نمایند. این دارو حتما باید توسط پزشک متخصص تجویز شود تا میزان دوز مورد نیاز و طول دوره مصرف به درستی رعایت گردد. استفاده از این دارو کمبود ترشح هورمون را جبران می کند و باعث تنظیم ترشح تیروئید می شود.
چکاپ تیروئید در چه افرادی لازم است؟
غده تیروئید هورمون‌هایی تولید می‌کند که برای سوخت و ساز طبیعی بدن ضروری هستند. در حال حاضر، چکاپ تیروئید از طریق آزمایش خون برای تعیین میزان کفایت هورمون‌های تیروئید به طور معمول در دسترس است. این چکاپ تعیین می‌کند که آیا تولید هورمون‌های غده تیروئید، طبیعی انجام می‌شود یا دچار بیش فعالی یا کم‌کاری است.
به طور معمول، پزشکی که نگران سطح هورمون تیروئید شماست، چکاپ تیروئید مانند T4 یا تست هورمون تحریک‌کننده تیروئید (TSH) را تجویز می‌کند. اگر نتایج چکاپ، غیر طبیعی باشد، پزشک آزمایش‌های بیشتری را برای مشخص کردن دلیل این مشکل تجویز می‌کند.
چرا انجام چکاپ تیروئید مهم است؟
چکاپ تیروئید برای تشخیص بیماریهای تیروئید از جمله کم‌کاری و پرکاری تیروئید استفاده می‌شود. اگر غده تیروئید شما به اندازه کافی از هورمون‌های T4 و T3 تولید نکند ممکن است علائمی مانند افزایش وزن، کمبود انرژی و افسردگی را تجربه کنید. به این بیماری، کم‌کاری تیروئید گفته می‌شود.
اگر غده تیروئید شما بیش از حد هورمون تولید کند، ممکن است دچار کاهش وزن، اضطراب، رعشه و خلق بالا شوید. به این حالت پرکاری تیروئید گفته می‌شود. همچنین، از طریق این چکاپ می‌توان بیماریهای دیگری را نیز شناسایی کرد از جمله:
- ندول یا گره تیروئید
- تیروئید هاشیموتو
- هایپرپاراتیروئیدیسم
- سرطان تیروئید
- تیروئیدیت
- بیماری گریوز
چه زمانی باید چکاپ تیروئید را انجام دهید؟
در صورتی که موارد زیر را تجربه می‌کنید لازم است برای انجام چکاپ تیروئید از پزشک، وقت بگیرید.
- داشتن علائم کم‌کاری و پرکاری تیروئید
- تورم در گردن
- ضربان قلب نامنظم یا سریع
- کلسترول بالا
- پوکی استخوان
- مشکلات باروری، چرخه‌های قاعدگی غیرطبیعی، سقط مکرر، میل جنسی کم
- داشتن نوسانات خلقی بی علت
- سابقه خانوادگی اختلالات خود ایمنی، به عنوان مثال، دیابت نوع 1، ویتیلیگو و غیره
یا اگر:
بعد از زایمان، احساس ناخوشی دارید و علائم متفاوتی را تجربه می‌کنید.
برای بارداری برنامه‌ریزی کرده‌اید یا در اوایل بارداری هستید (اگر سابقه خانوادگی بیماریهای تیروئید را دارید)
همچنین اگر پزشک به شما توصیه کرده است یا به موارد زیر دچار هستید لازم است سالی یک بار و به طور مکرر چکاپ تیروئید را انجام دهید:
- یک بیماری تیروئید در شما تشخیص داده شده است.
- قبلا برای پرکاری تیروئید تحت درمان بوده‌اید.
- بعد از جراحی سرطان گردن و سر، تحت پرتودرمانی سر و گردن قرار گرفته‌اید.
- قبل از درمان با آمیودارون یا لیتیوم، هر 6 تا 12 ماه در طول درمان و سپس 12 ماه بعد از درمان
- همچنین، افراد مبتلا به سندرم داون، سندرم ترنر، بیماری آدیسون یا سایر بیماریهای خود ایمنی نیز باید به طور منظم آزمایش شوند.
چه عواملی می‌توانند بر نتایج چکاپ تیروئید تاثیر بگذارند؟
نتایج چکاپ تیروئید می‌تواند تحت تأثیر داروها و بیماری‌ها قرار بگیرد. به شخصی که آزمایش خون شما را انجام می‌دهد، از مواردی که ممکن است بر این آزمایش‌ها تاثیر بگذارد اطلاع دهید، خصوصاً:
هر بیماری جدی مانند حمله قلبی، عفونت، ضربه، بیماری جدی کبد یا نارسایی کلیه
داروهایی که برای درمان اختلالات تیروئید به کار می‌روند، به ویژه هنگام مصرف زیاد یا کم آنها
هر داروی دیگری که مصرف می‌کنید، از جمله: قرص ضدبارداری، هورمون‌های استروئیدی، داروهای ضد تشنج، داروهای ضدالتهاب، لیتیوم (برای برخی اختلالات روانی استفاده می‌شود) و آمیودارون (برای کنترل بی‌نظمی ضربان قلب استفاده می‌شود)